Stanisław Baj został Laureatem Nagrody im. Jana Cybisa za 2024 rok. Wystawa będąca uhonorowaniem Laureata odbędzie się w październiku 2025 w Galerii DAP na Mazowieckiej 11a, w siedzibie Okręgu Warszawskiego Związku Polskich Artystów Plastyków.
„Stanisław Baj jest malarzem, który zdążył uwiecznić to, co dzisiaj już nie istnieje.
Ludzie, których sportretował Baj w swoich rodzinnych Dołhobrodach już nie żyją. Umarła też jego najważniejsza modelka – matka Maria. Rzeka Bug, którą portretuje od 30 lat również odchodzi, zmienia się na jego oczach. Wojna w Ukrainie i tzw. kryzys migracyjny na granicy z Białorusią spowodowały, że ta graniczna rzeka została wpisana w plan budowy umocnień: najpierw została „cierniem ukoronowana”, a teraz całkiem do wojska wcielona.
Te dwie wielkie malarskie epopeje Baja: portretów ludzi znad jednej rzeki i portretów tej rzeki mają nie tylko wybitny walor artystyczny, ale również dokumentalny i symboliczny.
Baj przenosi nas w czasy – jak je nazwał Wiesław Myśliwski – kresu kultury chłopskiej. Portretował ludzi, na których wtedy nikt nie chciał patrzeć; ludzi ze wsi, z „ziemi tak biednej, że siebie się wstydzi”, przedwojennych, mówiących gwarą, zgarbionych latami pochylania się. On przeniósł ich ponad tamten czas, który nimi gardził.
Rzeka Bug; gęsta od iłu, leniwa, dzika (w znaczeniu: nieuregulowana) wydawała się obiektem malarskim znacznie pewniejszym, długotrwałym, może nawet wiecznym w porównaniu do gasnących ludzi. Ale nie jest. Na szczęście Baj zdążył tą urodę, siłę i tajemnicę płynącej wody i odbitego w niej światła wielokrotnie utrwalić, namalować o każdej porze dnia, w nocy, o każdej porze roku.
Woda to – w antropologii idei – Fons et origo – źródło i pochodzenie, substancja pierwotna, źródło wszelkich możliwości. Baj malując swoich przodków i rzekę, wodę, z którą związali swój byt dotarł do swojego dosłownego i symbolicznego źródła.”
Anna Wachta, kurator wystawy
Nota biograficzna
Stanisław Baj urodził się 2 czerwca 1953 roku na Podlasiu w Dołhobrodach, wsi położonej nad Bugiem, na granicy z Białorusią. Tutaj spędził dzieciństwo, chodził do szkoły podstawowej. Zawsze lubił rysować. Ukończył Państwowe Liceum Sztuk Plastycznych w Zamościu, a później zdał na studia w Akademii Sztuk Pięknych w Warszawie. Początkowo myślał o rzetelnym fachu konserwatora sztuki, ale marzył o rzeźbie. Tak wspomina swoją drogę na egzamin wstępny: „w pociągu do Warszawy już przed Otwockiem wiedziałem, że to będzie jednak sztuka czysta”. I ostatecznie wybrał malarstwo. Trafił do profesorów: Michała Byliny i Jacka Sienickiego. Dyplom z wyróżnieniem obronił w pracowni prof. Ludwika Maciąga. Dodatkowo wykonał aneks z grafiki u prof. Haliny Chrostowskiej.
W 1982 został asystentem prof. Maciąga – swego wieloletniego mentora i przyjaciela. Najwyższym dowodem zaufania mistrza do ucznia było to, że prof. Maciąg zaprosił Baja do sportretowania siebie na łożu śmierci. Obecnie Baj jako profesor zwyczajny, prowadzi pracownię dyplomującą na Wydziale Malarstwa. W latach 2006-2013 sprawował funkcję prorektora do spraw studenckich.
Życie i pracę artystyczną dzieli miedzy Warszawę i Dołhobrody. W rodzinnym gospodarstwie stworzył nowoczesną pracownię z drewna i szkła, która na zewnątrz zachowuje formę dawnej stodoły. Baj z pasją portretował swoich najbliższych z rodzinnych Dołhobrodów, za ich życia, a niektórych nawet jeszcze – jak sam mówi – „po”. Towarzyszył swojej matce w ostatnich latach, godzinach życia. To uwiecznianie dotkliwej utraty zaprowadziło go nad rzekę, wodę – symbol przemijania; życia i śmierci. Znalazł takie miejsce, w którym zobaczył najwięcej: najdłuższy brzeg, najwięcej światła i najgłębszą toń.
Od 25 lat prawie codziennie Baj staje na brzegu Bugu, w tym jednym, wybranym miejscu i maluje rzekę. Namalował już setki jej wizerunków: od niemal realistycznych, wielobarwnych pejzaży, przez monochromatyczne, złowrogie, aż do kontemplacyjnych pozornych abstrakcji, gdzie tylko jedna, idealna pozioma kreska, wykonana „mokrym w mokrym”, jest ostatnim śladem konkretu. Jest mistrzowskim podpisem artysty.
Potem, w pracowni, przy muzyce ulubionego Arvo Pärta weryfikuje efekty pracy w plenerze, podpisuje.
Dorobek artystyczny
Jego dorobek artystyczny to ponad 100 wystaw indywidualnych i drugie tyle zbiorowych. W Polsce i za granicą. Chętnie przyjmuje zaproszenia nawet do małych galerii i ośrodków kultury. Mówi, że „tam spotyka myśli, które nigdy nie dojechały do Stolicy”.
Laureat nagród i odznaczeń. Jego obrazy ozdabiają okładki wszystkich powieści Wiesława Myśliwskiego – wybitnego pisarza – prywatnie przyjaciela Baja. Prawdziwa więź połączyła tego, który mówi: „Ufam językowi. Wszystko jest w języku. To język ustanawia świat.” z tym, który deklaruje: „Słowa, nawet ciekawe, celne, prawdziwe, są stratą dla mojego malarstwa i dla mnie; wydają się bezużyteczne. Staram się czerpać z milczenia.”
Zapracowany, skupiony, zachłanny. Dokładnie planuje czas. Mówi: „Muszę wykorzystać każdą chwilę. Rozumiesz?”
Nagrody i odznaczenia:
2024 – Laureat Nagrody imienia Jana Cybisa za rok 2024
2023 – Złoty Medal Zasłużony Kulturze Gloria Artis
2021 – Nagroda w dziedzinie sztuk wizualnych ZAiKS
2020 – Nagroda im. Kazimierza Ostrowskiego za rok 2019, edycja 2020
2017 – Srebrny Medal “Zasłużony Kulturze-Gloria Artis”
2016 – Honorowe Obywatelstwo Miasta Biała Podlaska
2013 – Medal Komisji Edukacji Narodowej
2010 – Honorowe Obywatelstwo Gminy Hanna
2000 – Medal „Benemerenti” – odznaczenie honorowe przyznane przez Jana Pawła II
O Nagrodzie imienia Jana Cybisa
Nagroda imienia Jana Cybisa jest najstarszą i najbardziej prestiżową nagrodą przyznawaną w dziedzinie malarstwa w Polsce. Została ustanowiona w 1973 roku przez Okręg Warszawski Związku Polskich Artystów Plastyków w rocznicę śmierci Jana Cybisa, inicjatora powstania Okręgu Warszawskiego tuż po II Wojnie Światowej.
Jan Cybis był postacią niezwykle ważną w sztuce polskiej po 1945 roku. W historii zaznaczył się jako nauczyciel i mentor kilku pokoleń polskich artystów, malarz i rysownik, pedagog i publicysta, czołowy reprezentant nurtu kolorystycznego w malarstwie lat 30. i sztuce powojennej.
W naturalny sposób, po śmierci Jana Cybisa OW ZPAP zaczął przyznawać nagrodę jego imienia. W początkowych latach pierwszymi laureatami byli jego uczniowie lub artyści, których twórczość była bliska koloryzmowi, to jest Tadeusz Dominik, Jacek Sempoliński, Jan Berdyszak czy Jan Dziędziora. Przełomowym momentem w historii nagrody było przyznanie jej za rok 1995 Ryszardowi Winiarskiemu, którego sztuka zawierała pierwiastki konceptualizmu i była wyraźnym otwarciem się na inne style.
Obecnie nazwiska laureatów Nagrody im. Jana Cybisa to panteon polskiej sztuki współczesnej, obrazujący przekrój najważniejszych tendencji i wpływów w polskim malarstwie w ostatnim 50-leciu. Są wśród nich Jerzy Nowosielski, Stefan Gierowski, Jan Tarasin, Stanisław Fijałkowski, Erna Rosenstein, Leon Tarasewicz, Teresa Pągowska, Jerzy Kałucki, Wojciech Fangor, Koji Kamoji, Magdalena Moskwa, Janusz Lewandowski, Andrzej Podkański i Grzegorz Pabel.
O organizatorze
Związek Polskich Artystów Plastyków jest największym w Polsce stowarzyszeniem artystów plastyków, istniejącym od 1911 roku. Będący jego częścią Okręg Warszawski zrzesza ponad 1200 artystów sztuk wizualnych. Siedziba OW ZPAP przy ul. Mazowieckiej 11A w Warszawie jest od wielu lat miejscem spotkań środowisk artystycznych i wydarzeń kulturalnych oraz edukacyjnych. Okręg Warszawski ZPAP jest fundatorem najstarszej w Polsce, przyznawanej od 1973 roku nagrody im. Jana Cybisa, mającej uhonorować artystów malarzy za całokształt ich twórczości.
Dofinansowano ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego pochodzących z Funduszu Promocji Kultury.
